Ηθική και αξιακή επανεκκίνηση

Γράφει ο Γ. Σ. Πρεβελάκης,


Η Αγορά παράγει τον πλούτο, χωρίς τον οποίο δεν υφίσταται κρατική οντότητα. Παράλληλα, οι ιδιωτικές οικονομικές δραστηριότητες χρειάζονται ένα γενικό πλαίσιο το οποίο ρυθμίζει τον δυναμικό, αλλά ταυτοχρόνως χαοτικό χαρακτήρα τους, προσφέρει υποδομές, εξασφαλίζει σταθερότητα, ασφάλεια και κοινωνική συνοχή, προετοιμάζει το μέλλον. Αυτός είναι ο ρόλος του Κράτους.


Τα κρατικά στελέχη, πολιτικά και διοικητικά, κινούνται από το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς, θεμέλιο του οποίου αποτελούν ο πατριωτισμός και τα σύμβολά του. Η ανταμοιβή τους είναι μόνον εν μέρει υλική, ιδανικό τους δεν είναι το κέρδος, αλλά η κοινωνική αναγνώριση. Αντιθέτως, στον ιδιωτικό τομέα, η επιδίωξη του κέρδους συνιστά το κίνητρο για εργατικότητα, επινοητικότητα και πρωτοβουλία, χωρίς τις οποίες δεν νοείται δημιουργία πλούτου.

Κράτος και Αγορά, υπό ,κανονικές συνθήκες, λειτουργούν σε δυναμική ισορροπία. Συνεργάζονται, αλλά και ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Συνδέονται με μία νοητή σύμβαση η οποία εμπνέεται από την συναίσθηση ότι η υπερβολική κυριαρχία του ενός επιφέρει, αργά ή γρήγορα, την αμοιβαία καταστροφή.

Από το 1981 ενισχύθηκε δραματικά το Κράτος έναντι της Αγοράς, ανατρέποντας τις αναγκαίες ισορροπίες. Κατά συνέπεια, η παραγωγή πλούτου στην Ελλάδα ακολούθησε καθοδική πορεία. Εντούτοις, η ελληνική κοινωνία τυφλώθηκε. Αντί να στηρίξει τις προσπάθειες για αλλαγή πλεύσης, τις καταδίκασε εκλογικά. Η εισροή πόρων έξωθεν, ως ευρωπαϊκές επιδοτήσεις και, κατόπιν, εύκολα δάνεια, καθώς και η επιτήδεια συγκάλυψη των ελλειμμάτων, δημιούργησαν την ψευδαίσθηση της ατιμωρησίας. Ενίσχυσαν ακόμη περισσότερο το Κράτος, διανομέα και διαχειριστή του «μάννα εξ ουρανού». Καθώς ο ιδιωτικός τομέας έσπευσε να λάβει μερίδιο, διαβρώθηκε ως προς τη λειτουργία του. Προς τι οι επιχειρηματικοί κίνδυνοι και οι καινοτόμες πρωτοβουλίες, όταν η διαπλοκή αποδίδει ταχύτερα και περισσότερα;

Οι παραμορφώσεις στην σχέση Κράτους και Αγοράς εντάθηκαν και νομιμοποιήθηκαν κατά την «εκσυγχρονιστική» περίοδο. Ο πλούτος προεβλήθη και επεβλήθη ως στοιχείο κοινωνικής αναγνώρισης ∙ τα παραδοσιακά πατριωτικά ιδανικά αμφισβητήθηκαν ∙ η σημασία της κοινωνικής προσφοράς υποβαθμίστηκε. Η «προοδευτική» ιδεολογία είχε ήδη δυσφημίσει την επιχειρηματικότητα και την επιδίωξη του κέρδους στον ιδιωτικό τομέα. Η σύγχυση ως προς τα κίνητρα στο Κράτος και στην Αγορά επετάχυναν την διαφθορά και τον παρασιτισμό. Τα στελέχη του Κράτους επεδίωκαν τον πλουτισμό, τα στελέχη της Αγοράς την προνομιακή κρατική μεταχείριση.

Η επιτυχία των Ολυμπιακών Αγώνων έκρυψε μια σαθρή πραγματικότητα: υπερδιόγκωση του Κράτους, υποβάθμιση των υπηρεσιών του, ατονία του ιδιωτικού τομέα, ανύπαρκτες ξένες επενδύσεις, καρκινική ανάπτυξη συντεχνιακών συμφερόντων, ασύστολη δημοκοπία, παραπληροφόρηση, παραπλάνηση. Χρειάστηκε η κρίση για να αρχίσει να συνειδητοποιεί η κοινωνία τις παραμορφώσεις της. Το φθίνον Κράτος προσπαθεί να αντλήσει πόρους από την φθίνουσα Αγορά. Ταυτοχρόνως, υπό συνθήκες αποθάρρυνσης, αποδιοργάνωσης και απαξίωσης, τα στελέχη του αδυνατούν ή αρνούνται να επιτελέσουν την αποστολή τους.

Μετά από μια μακρά περίοδο υπέρμετρου κρατισμού, το Κράτος απονομιμοποιείται και απομυθοποιείται. Ανίκανο και αρπακτικό, διαρρηγνύει πλέον οριστικά την σιωπηρή σύμβαση με τον ιδιωτικό τομέα. Πολλές επιχειρήσεις εγκαθίστανται στις γειτονικές χώρες ∙ απολύουν, δηλαδή, de facto το ελληνικό Κράτος. Καθώς η Αγορά πνίγεται από την αφαίμαξη και την αναποτελεσματικότητα, αρχίζει να αμφισβητεί τις συμβατικές της υποχρεώσεις απέναντι στο Κράτος. Έτσι εξηγείται το διευρυνόμενο κίνημα «δεν πληρώνω». Προβάλλει πλέον σαφώς η προοπτική ευρείας ανυπακοής προς τους κρατικούς θεσμούς, η γενίκευση της οποίας συνεπάγεται ανυπολόγιστους κινδύνους.

Η ιστορική εμπειρία διδάσκει ότι η ελληνικός λαός διαθέτει πολιτισμικά εφόδια για να αντεπεξέλθει σε καταστάσεις πενίας. Αντιθέτως, οι διχασμοί και οι εμφύλιες διαμάχες λειτουργούν διαλυτικά και ανασταλτικά. Το πρόβλημα της Ελλάδος είναι θεσμικό και ηθικό μάλλον, παρά οικονομικό. Η λύση δεν βρίσκεται στην τεχνοκρατική «πάταξη της φοροδιαφυγής», ούτε στην εκδίκαση έναντι δημοσίων υπαλλήλων και πολιτικών, ούτε στον κατά Strauss Kahn «φιλελληνισμό» της διαγραφής του χρέους – δηλαδή στην κατοχύρωση των παραμορφώσεων που οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση.

Αντί για τον πόλεμο πάντων εναντίον πάντων, τον οποίο ενορχηστρώνει το θνήσκον κατεστημένο, χρειάζεται να αποκατασταθούν οι αξίες, τα κίνητρα και οι ιεραρχήσεις. Χρειάζεται, δηλαδή, ηθική και αξιακή επανεκκίνηση ∙ καθαρή και ριζοσπαστική.


(ΕΣΤΙΑ)