Η λιτότητα πονάει, αλλά ο φασισμός δεν τρομάζει την Ευρώπη

Η λιτότητα πονάει, και οι Ευρωπαίοι πολίτες τα βάζουν με τις κυβερνήσεις και τις ελίτ. Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, διώχνουν τα κυβερνώντα κόμματα και στρέφονται προς κάποια ακραία, μερικά από τα οποία θυμίζουν έντονα το απολυταρχικό και ρατσιστικό παρελθόν της ευρωπαϊκής ηπείρου.


Υπάρχουν όμως και κάποιοι βάσιμοι λόγοι, για να μην δούμε μια επανέκδοση των 1930ς. Κάτι πιο βαθύ συμβαίνει στην Ευρώπη.
Η μορφή της δημοκρατίας αλλάζει. Διασπάται, και ανοίγει νέες διόδους διαμαρτυρίας και πολιτικής δράσης, που μειώνουν τις πιθανότητες ανόδου στην εξουσία κάποιου νέου Χίτλερ, ή Μουσολίνι.

Είναι πλέον ξεκάθαρο, πως η πολιτική μετάλλαξη που ξεκίνησε με την κρίση, θα πρέπει να είναι εξίσου βαθιά με την αντίστοιχη οικονομική, κάτι που σημαίνει το τέλος της συμβατικής πολιτικής.

Δεν θα υπάρχει πλέον η σταθερή κοινωνική συναίνεση, που υπήρξε στην μεταπολεμική περίοδο. Αντ αυτής, η Ευρώπη θα μπει σε μια διαδικασία, όπου οι κυβερνήσεις, οι ψηφοφόροι και τα κοινωνικά κινήματα, θα επαναδιαπραγματεύονται κάθε τόσο τα κοινωνικά και οικονομικά τους συμβόλαια.

Το αποτέλεσμα, εξ ορισμού, θα είναι λιγότερο προβλέψιμο, και περισσότερο αποπροσανατολιστικό. Θα υπάρχει αβεβαιότητα σε σχέση με τα κοινωνικά προνόμια και το μέγεθος των παροχών του δημοσίου. Η άνοδος κάποιων κομμάτων «μπουτίκ», συμπεριλαμβανομένων και ακραίων, αντανακλά αυτήν την πολιτική μετατόπιση.

Δεν υπάρχει καμία ευρωπαϊκή χώρα που να μην έχει γνωρίσει αυτό το φαινόμενο. Δεν είναι μόνο η Ελλάδα, με τον ακροαριστερό ΣΥΡΙΖΑ και το νεοναζιστικό κόμμα της  Χρυσής Αυγής. Στην Γερμανία, που έχει παράδοση σε πολυπληθή κόμματα, το κόμμα των Πειρατών, που κάποιοι το αποκαλούν ειρωνικά κόμμα της γενιάς των λάπτοπς, κατάφερε να μπει σε τρία περιφερειακά κοινοβούλια, με μέσο όρο αποδοχής το 8%.

Στην Αγγλία, το ακραίο κόμμα Respect (σεβασμός) κέρδισε μια νίκη, με πολιτική του πλατφόρμα την αντίθεση στην επίσημη πολιτική της χώρας στην Μ. Ανατολή. Το κόμμα Independence τα πήγε εξίσου καλά στις τοπικές εκλογές. Πρόκειται για κόμμα που επιδιώκει την αποχώρηση της χώρας από την ΕΕ.

Όλα αυτά τα κόμματα συμπληρώνουν τα κενά που αφήνουν οι συμβατικοί πολιτικοί, με δύναμή τους τα κοινωνικά δικτυακά μέσα. Όταν αποτυγχάνουν οι κρατικές πολιτικές, οι λαϊκιστές τα λένε όλα με το όνομά τους, κερδίζοντας υποστήριξη.

Το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, το κόμμα της Ελευθερίας στην Ολλανδία, και η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα, δεν έχουν να κάνουν αποκλειστικά με την αντιπάθεια προς τους μετανάστες, αλλά με την απουσία μιας αξιόπιστης κυβερνητικής πολιτικής μετανάστευσης.

Η ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής στην Ευρώπη, έχει να κάνει με την οικονομική κρίση, αλλά και την κακοδιαχείρισή της. Οι πολιτικές ελίτ δεν μπόρεσαν να εξηγήσουν επαρκώς στους λαούς, το μέγεθος και την αναγκαιότητα της οικονομικής προσαρμογής που λαμβάνει χώρα. Όμως, ακόμη και πριν την κρίση, τα ακραία κόμματα κέρδιζαν πόντους, εις βάρος των συμβατικών.

Αυτή η τάση έχει αρκετές αιτίες. Πρώτον, έχει χαμηλώσει ο πήχης  εισόδου στο πολιτικό σύστημα, κυρίως εξαιτίας της νέας τεχνολογίας στις επικοινωνίες, όπως είναι τα  Facebook,  και Twitter. Η αυξανόμενη διαφάνεια επιτρέπει την ταχύτερη ανάπτυξη των νέων κινημάτων και την αποκαθήλωση κάποιων πρωταγωνιστών που εμπλέκονται σε καταχρήσεις. Η αραβική άνοιξη αποτελεί το παράδειγμα αυτής της νέας κατάστασης.

Η πολυπλοκότητα της λήψης των αποφάσεων, που είναι ιδιαίτερα ενδεικτική στην ΕΕ, με τους πολλούς θεσμούς και την μοιρασμένη κυριαρχία, είναι ένας ακόμη παράγοντας. Τα συμπεράσματα των συνόδων κορυφής της ΕΕ, για παράδειγμα, μπορεί να είναι σημαντικά, αλλά είναι και απρόσβλητα. Οι εθνικοί ηγέτες δεν διαθέτουν πλέον επαρκή εργαλεία για να ελέγχουν την εθνική οικονομική τους πολιτική. Την ίδια ώρα που οι χρηματαγορές παραμένουν ανώνυμες, αφού δεν διαθέτουν κάποιον δημοκρατικά επιλεγμένο εκπρόσωπο, που να κληθεί στο κοινοβούλιο για να συζητήσει τις  νέες κατευθύνσεις. Όλα αυτά ευνοούν τα μονοδιάστατα κόμματα, επειδή οι ατζέντες τους είναι εύκολο να κατανοηθούν από τις μάζες.

Η δημοκρατία μεταλλάσσεται και το κενό που δημιουργείται καλύπτεται από νέες μορφές ακτιβισμού και έκφρασης, όπως είναι τα δημοψηφίσματα και οι δημοσκοπήσεις. Οι λαοί κινητοποιούνται για ένα θέμα την φορά, αντί να μένουν προσηλωμένοι σε ιδεολογίες και παρατάξεις που εκφράζουν τα συμβατικά κόμματα.

Παράλληλα, οι λαοί δεν εξαρτώνται πλέον από την ανθεκτικότητα του συστήματος. Ο ρόλος του κράτους αλλάζει και οι  πολίτες δεν ταυτίζονται με αυτό, αφού βλέπουν πως η ψήφος τους δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο όλο αποτέλεσμα, ενώ δεν βλέπουν και κανένα προσωπικό κέρδος από το σύστημα. Έτσι προκαλείται μια γενική αποστασιοποίηση.

Όλα αυτά θυμίζουν έντονα την δεκαετία του 1930, που εν μέσω πολιτικού και οικονομικού χάους, οι λαοί είχαν αποξενωθεί από το κυρίαρχο πολιτικό σύστημα. Η μεγάλη διαφορά του σήμερα με το τότε είναι ότι ενώ οι άνθρωποι της δεκαετίας του ‘30 είχαν μια μόνο εναλλακτική επιλογή, οι σημερινοί έχουν πολλές.

Οι λαοί σήμερα εκφράζονται πλουραλιστικά, και ακόμη κι αν είναι αγανακτισμένοι, δεν είναι αβοήθητοι. Προχωρούν σε κινήματα τύπου Οccupy Wall Street, ή οργανώνουν εκστρατείες μέσω Facebook, ή όπως συνέβη πέρσι στην Ιταλία, επιβάλλουν δημοψήφισμα που εμποδίζει την κυβέρνηση να ιδιωτικοποιήσει την ύδρευση και να προχωρήσει σε κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων.

Το κλου της υπόθεσης είναι ότι τα νέα ριζοσπαστικά κόμματα, που μπορεί να είναι λαϊκιστικά και κόντρα στο κατεστημένο, είναι αρκετά πονηρά ώστε να αποφεύγουν την ανάληψη εξουσίας, επειδή κάθε άλλο παρά να αναλάβουν ευθύνες θέλουν.

Έτσι, όταν ο Geert Wilders ανέτρεψε πρόσφατα την ολλανδική κυβέρνηση, αυτό δεν ήταν ένδειξη ισχύος, αλλά αδυναμίας. Εξ ου και η πτώση της δημοτικότητας του στις δημοσκοπήσεις.

Οι λαοί θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση, εμποδίζοντας την ανάδυση νεοφασιστικών πολιτικών. Πάντως, παρά την ριζοσπαστικοποίηση της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής, σήμερα, με την αποχώρηση του Wilders από τον κυβερνητικό συνασπισμό της Ολλανδίας, δεν υπάρχει κανένα ακροδεξιό κόμμα σε κυβέρνηση της ΕΕ.

Το διάσημο αξίωμα του Churchill, ότι αν και ατελής, η δημοκρατία παραμένει το καλύτερο από όλα τα υπόλοιπα πολιτικά συστήματα, συνεχίζει να ισχύει. Οι θεσμοί της όμως θα πρέπει να αλλάξουν, ώστε να καλύπτονται οι θεμελιώδεις ανάγκες της σημερινής κοινωνίας, εν μέσω του νέου περιβάλλοντος των πολλών και διχασμένων συμφερόντων. Οι θεσμοί θα πρέπει να ισχυροποιηθούν, παράλληλα με τα κοινωνικά κινήματα της βάσης.

Σίγουρα το μέλλον θα φέρει πολλές αναταράξεις, και πολλοί στην Ευρώπη αναμένουν τα χειρότερα. Όμως δεν απειλείται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Υπάρχουν νέες βαλβίδες ασφαλείας, δίπλα στις πιο παλιές, και όπως φαίνεται, αποδεικνύονται αποτελεσματικές.

(bloomberg)

S.A.