Γιατί γερνάμε;

Η γήρανση είναι το πεπρωμένο κάθε ανθρώπου από τη στιγμή της γέννησής του. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Οι βιολογικοί μηχανισμοί που ευθύνονται είναι δύσκολο να προσδιοριστούν και παρά την πρόοδο της επιστήμης δεν έχουν διερευνηθεί πλήρως. Μέχρι σήμερα έχουν διατυπωθεί περισσότερες από 300 θεωρίες, οι οποίες εξηγούν πλευρές μόνο του φαινομένου. Οι διάφορες ερμηνείες εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: στους γενετικούς παράγοντες και στις αλλαγές του μεταβολισμού.

Τα κύτταρα δεν είναι αθάνατα, όπως υποστήριζε το 1912 ο Alexis Carrel. Σύμφωνα με τον πρωτοπόρο της έρευνας για τη γήρανση Leonard Hayflick, τα κύτταρα μπορούν να πραγματοποιήσουν μόνο ένα περιορισμένο αριθμό διαιρέσεων, που καθορίζεται από ένα είδος βιολογικού ρολογιού, το οποίο προσδιορίζει σε κάθε είδος κυττάρου μία συγκεκριμένη διάρκεια ζωής. Η διαδικασία αυτή είναι γενετικά καθορισμένη, ελέγχεται δηλαδή από ειδικά γονίδια. Πειραματικά, έχει επιτευχθεί η παράταση των διαιρέσεων με παρέμβαση στα γονίδια. Βέβαια, για να επηρεαστεί η διαδικασία της γήρανσης χρειάζονται πολλές μεταβολής σε ποικίλα γονίδια, που δεν έχουν ακόμα δοκιμαστεί στον άνθρωπο.

Σύμφωνα με τη θεωρία των «ελεύθερων ριζών», ο οργανισμός καταστρέφεται σταδιακά και γερνάει, καθώς στο πλαίσιο της εξοικονόμησης ενέργειας παράγει συνεχώς καταστροφικές οξειδωτικές ουσίες, γνωστές και ως ελεύθερες ρίζες, που πλήττουν την ακεραιότητα της κυτταρικής μεμβράνης. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι στους ηλικιωμένους περίπου το 50% των πρωτεϊνών, καθώς και αρκετά ένζυμα έχουν πληγεί οξειδωτικά, γι’ αυτό και μειώνονται οι επιδόσεις τους, επισπεύδοντας έτσι τη γήρανση.

Μία άλλη θεωρία υποστηρίζει, ότι βασική ευθύνη για τη γήρανση φέρνει η ουσία «τελομεράση», που αποτελεί μέρος των άκρων των χρωματοσωμάτων, και η οποία χάνεται σταδιακά σε κάθε διαίρεσή τους. Σε πολλά καρκινικά κύτταρα, ο συνεχής πολλαπλασιασμός τους, αποδίδεται σε ένα ένζυμο το οποίο μπορεί να σταματήσει την απώλεια της ουσίας αυτής. Οι περισσότερες όμως μελέτες δείχνουν ότι τα κύτταρα διαιρούνται συχνότερα από ό,τι απαιτείται για τη διάρκεια ζωής του εκάστοτε οργανισμού, γεγονός που υποδηλώνει ότι η μείωση του μήκους των τελομερών και της ικανότητας διαίρεσης των κυττάρων πιθανόν να μην είναι η βασική αιτία της γήρανσης, αλλά ότι κατά τη διαδικασία της γήρανσης, αρκετές ομάδες κυττάρων σημειώνουν απώλειες, όσον αφορά στον αριθμό και στη δυνατότητα λειτουργίας τους.

Άλλες σύγχρονες θεωρίες υποστηρίζουν ακόμα, ότι και μη βλαβερές ουσίες, όπως η ζάχαρη, οι οποίες εμφανίζονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις στο αίμα των ηλικιωμένων, μπορούν να προκαλέσουν μόνιμες βλάβες. Η πρόσληψη, επίσης, αυξημένων θερμίδων, επιταχύνει τη γήρανση, ενώ μία διαταραχή του αμυντικού μας συστήματος μπορεί να αποτελεί πρόδρομο της γήρανσης.
Σίγουρα, καμία από τις προαναφερθείσες θεωρίες δεν αποτελεί αποκλειστική απάντηση στο αρχικό μας ερώτημα. Η γήρανση είναι μία ιδιαίτερη περίπλοκη διαδικασία που οφείλεται σε πολλά αίτια και που σίγουρα επηρεάζεται από εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς παράγοντες. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι στα επόμενα 20 χρόνια θα μπορούμε να παρεμβαίνουμε και να καθυστερούμε τις διαδικασίες της γήρανσης στον ανθρώπινο οργανισμό.



Γιάννης Τούντας
Αν. Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής
Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής
και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ)

in.gr