Η ανατροπή ενός δικτάτορα είναι το πρώτο μόνο βήμα για την εγκαθίδρυση μιας ελεύθερης κοινωνίας. Το επόμενο βήμα είναι το ξήλωμα της ίδιας της δικτατορίας. Είναι ανάλογο με ένα ελαττωματικό αυτοκίνητο που έχει έναν κακό οδηγό. Αφού ξεμπερδέψουμε με τον οδηγό, πρέπει να επισκευάσουμε και το αυτοκίνητο -αλλιώς κι ο νέος οδηγός σύντομα θα καταλήξει σε κάποιο χαντάκι.
Σε πάμπολλα κράτη, το δεύτερο αυτό βήμα ή δεν επιχειρείται ποτέ ή αποτυχαίνει, πράγμα που οδηγεί στην ανατροπή ή την υπεξαίρεση της επανάστασης. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιος «κροκοδείλιος απελευθερωτής», σαν τον Τσαρλς Τέιλορ (Charles Taylor) στη Λιβερία, αποδεικνύεται χειρότερος από τον δικτάτορα που διατείνεται πως ανέτρεψε. Συμβαίνει επίσης όταν δήθεν επαναστάτες, με κίβδηλα αντιδικτατορικά εύσημα, υπεξαιρούν τις επαναστάσεις για να αναλάβουν την εξουσία και να επιδιώξουν την υλοποίηση των δικών τους μεγαλομανών προγραμμάτων.
Η Αφρική έζησε περισσότερες επαναστάσεις (τουλάχιστο 50 από το 1970) από κάθε άλλη ήπειρο. Αλλά η μεγάλη πλειοψηφία αυτών των εξεγέρσεων ήταν ανεπιτυχής· λίγες μόνο ήταν οι χώρες που απέφυγαν την κατάρα της αποτυχημένης ή υπεξαιρεμένης επανάστασης.
Εδώ και δύο μόνο εβδομάδες, η επανάσταση του 1991 ανετράπη όταν στασιαστές στρατιώτες ανέτρεψαν τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση. Όπως αποδεικνύουν οι εξελίξεις στο δήθεν σταθερό Μαλί, οι κερδισμένες με αγώνες δημοκρατικές κατακτήσεις παραμένουν εύθραυστες. Κι τα ίχνη αυτής της αδυναμίας βρίσκονται στις απαρχές της αποαποικιοποίησης, τη δεκαετία του 1960.
Κατά τη διάρκεια του αντιαποικιακού αγώνα, οι Αφρικανοί εθνικιστές ηγέτες υιοθέτησαν τη «δημοκρατία» ως επαναστατική τους ιαχή κι απαίτησαν τον εκδημοκρατισμό ολόκληρης της ηπείρου τους. Αλλά αμέσως μετά την απελευθέρωση, έξαφνα οι ίδιοι εθνικιστές ηγέτες απέρριψαν τη δημοκρατία ως «δυτικόφερτο» θεσμό -στην πατρίδα μου την Γκάνα, ο Κβάμε Νκρούμαχ (Kwame Nkrumah) την απέρριψε ως «ιμπεριαλιστικό δόγμα». Στη συνέχεια βάλθηκαν να εγκαθιδρύσουν σοβιετικού τύπου μονοκομματικά καθεστώτα και να αυτοαναγορεύονται «ισόβιοι» πρόεδροι. Αγάλματα του Μαρξ (Marx) και του Λένιν (Lenin) αναγέρθηκαν στις πρωτεύουσες της Αγκόλα, του Μπενίν, της Αιθιοπίας και της Μοζαμβίκης. Το 1990, από τα 53 αφρικανικά κράτη μόνο 4 ήταν δημοκρατικά.
Στη συνέχεια, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, μια σειρά «εγχώριων επαναστάσεων» σάρωσαν την Αφρική. Τη δεκαετία του 1990 καθημερινοί Αφρικανοί, συμπεριλαμβανομένων γυναικών με μωρά στην πλάτη, αδιαφόρησαν για τις σφαίρες και κατέβηκαν κατά χιλιάδες στους δρόμους, ζητώντας πλουραλιστικές δημοκρατίες και παραίτηση των προέδρων τους. Οι δικτάτορες απήντησαν με δακρυγόνα, συλλήψεις, απαγωγές και απαγόρευση κυκλοφορίας.
Οι αφρικανικές επαναστάσεις είχαν ποικίλα αποτελέσματα: ειρηνικές μεταβάσεις στη δημοκρατία· σφοδρές αντιστάσεις στην αλλαγή, που κατέληξαν σε εμφυλίους πολέμους και σφαγές· πετυχημένες ανατροπές δικτατόρων που τους αντικατέστησαν «κροκοδείλιοι» απελευθερωτές ή νέοι δικτάτορες· παλινόρθωση ανατραπέντων δικτατόρων· είδαμε ακόμα και παλιούς δικτάτορες να μαθαίνουν νέα κόλπα που τους επέτρεψαν να αξιοποιήσουν προς όφελός τους τούς δημοκρατικούς κανόνες. Αν ορίσουμε ως δημοκρατίες τις χώρες που έχουν εμπεδώσει τη δημοκρατική θεσμική λειτουργία, ο αριθμός των υποσαχάριων δημοκρατιών είχε φθάσει από 4 το 1990 σε 12 το 2004, αλλά μετά «κόλλησε» και σήμερα είναι 15. Η Αφρική εξακολουθεί να μην είναι ελεύθερη.
Πέραν της ετοιμότητας των δικτατόρων να αποδεχθούν την αλλαγή, τρεις ακόμα παράγοντες καθορίζουν την επιτυχία ή την αποτυχία των δημοκρατικών εξεγέρσεων: η διάρκεια της μεταβατικής περιόδου· ποιος διευθύνει τη μετάβαση· η εφαρμογή των συνταγματικών και θεσμικών μεταρρυθμίσεων.
Οι βεβιασμένες μεταβάσεις σχεδόν πάντοτε καταλήγουν σε αποτυχία. Στο κάτω-κάτω, ακόμα και η μετάβαση των Ηνωμένων Πολιτειών από την βρετανική κυριαρχία στη σταθερή δημοκρατία χρειάστηκε δεκατρία χρόνια (από το 1776 ως το 1789). Η Νότιος Αφρική χρειάστηκε τρεισήμισι. Βραχύβιες μεταβατικές περίοδοι έξι μηνών, όπως στην Τυνησία ή την Αίγυπτο, δεν επιτρέπουν τη οργάνωση των νεοσύστατων κομμάτων και δίνουν προβάδισμα στα παλιά αντιδικτατορικά κόμματα. Όπως παραδέχτηκε ο Τυνήσιος πρωθυπουργός Χαμαντί Τζεμπαλί (Hamadi Jebali), παρά την ανατροπή της δικτατορίας «το σύστημα δεν έχει ακόμα ανατραπεί».
Κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, χρειάζεται να θεσπισθεί μια ολόκληρη σειρά μεταρρυθμίσεων. Η επιβίωση μιας επανάστασης χρειάζεται τη διαρκή της αναβάπτιση και θεσμούς απελευθερωμένους από τον έλεγχο της τοπικής «νομενκλατούρας». Ατυχώς, σε πολλές χώρες δεν εφαρμόστηκαν πραγματικές μεταρρυθμίσεις, πράγμα που επέτρεψε την επάνοδο αυταρχικών καθεστώτων, από την Αιθιοπία ως την Ουγκάντα.
Είναι επίσης σαφές πως όποτε η μετάβαση έγινε υπό την ευθύνη παραστρατιωτικών ή αντάρτικων ομάδων, το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό: η δημοκρατική διαδικασία απλά υπεξαιρέθηκε ξεδιάντροπα από πολέμαρχους ή στρατιωτικούς επίδοξους ή παλαίμαχους δικτάτορες, που ίδρυσαν προσωποπαγή κόμματα διαμέσου των οποίων επανήρθαν στην εξουσία είτε μέσω των εκλεκτών τους, είτε αλλάζοντας τις στρατιωτικές τους στολές με πολιτικά ρούχα.
Η πιο εξωφρενική μετάβαση έγινε στη Νιγηρία. Το 1985, ο στρατηγός Ιμπραήμ Μπαμπανγκίντα (Ibrahim Babangida) ίδρυσε… δύο πολιτικά κόμματα των οποίων συνέγραψε αμφότερες τις διακηρύξεις! Όταν στις εκλογές του 1993 το αποτέλεσμα δεν ήταν της αρεσκείας του, ακύρωσε τις εκλογές. Η σημερινή μετάβαση της Αιγύπτου είναι εξίσου ελαττωματική: το ανώτατο στρατιωτικό συμβούλιο τη διαχειρίστηκε τόσο άσχημα που οι διαδηλωτές ζητούν σήμερα την παραίτησή του.
Το να ξεκινήσεις μια επανάσταση για να ανατρέψεις ένα δικτάτορα είναι ήδη δύσκολο. Αλλά το σημαντικότερο εξακολουθεί να είναι η διαχείριση της μετάβασης προς τη δημοκρατία και η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Η παράβλεψη της σημασίας αυτής της περιόδου επιτρέπει την εμφάνιση «κροκοδείλιων» απελευθερωτών και δήθεν επαναστατών, που αναλαμβάνουν τα ηνία. Όπως θρηνολογούμε οι Αφρικανοί, «πασχίζουμε να ξεφορτωθούμε μια κατσαρίδα και βρισκόμαστε με έναν αρουραίο να μας κάνει τα ίδια».
After Revolutions, Beware of Crocodiles
GEORGE B. N. AYITTEY
nytimes
nytimes
http://www.sosto-lathos.gr/?p=31039
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου