Ο Nestor Kirchner, και το φωτεινό παράδειγμα της Αργεντινής

Ο πρόσφατος απρόσμενος θάνατος  του Nestor Kirchner στέρησε την Αργεντινή από έναν αμφισβητούμενο αλλά συγχρόνως εκπληκτικό ηγέτη. Και επίσης στέρησε από το νότιο ημισφαίριο του πλανήτη, μια ξεχωριστή προσωπικότητα που μπορούσε να αντιμετωπίσει στα ίσα τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς. Ο Kirchner τα έβαλε με τους πιστωτές, και κέρδισε.
Η σπουδαιότητα των κινήσεων του πρέπει να ιδωθεί μέσα στα πλαίσια της οικονομίας που κληρονόμησε όταν εξελέγη πρόεδρος της Αργεντινής το 2003. Η χώρα ήταν χρεοκοπημένη, μη μπορώντας να αποπληρώσει $100 δισ. που χρωστούσε. Η οικονομία της ήταν σε βαθιά ύφεση, με το ΑΕΠ της να έχει πέσει κατά 16% μέσα σε ένα χρόνο. Η ανεργία έφτανε στο 21.5%, και το 53% του πληθυσμού ζούσε κάτω από το όριο της φτώχιας. ‘Ένα από τα πλουσιότερα κράτη της Νοτίου Αμερικής, είχε κυριολεκτικά εξαθλιωθεί, και σε κατά κεφαλή εισόδημα είχε καταντήσει φτωχότερο, ακόμη και από το Περού.

Η κρίση της Αργεντινής οφείλονταν ξεκάθαρα στη πιστή συμμόρφωσή της στο νέο-φιλελεύθερο μοντέλο. Η οικονομική φιλελευθεροποίηση που προκάλεσε τη κατάρρευση, ήταν κομμάτι ενός μεγαλύτερου προγράμματος ριζοσπαστικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων, που είχαν μετατρέψει την Αργεντινή σε υπόδειγμα της παγκοσμιοποίησης. Η χώρα άνοιξε τα σύνορά της στο ελεύθερο εμπόριο, και προχώρησε σε ταχύρυθμη ιδιωτικοποίηση των πάντων, πουλώντας πάνω από 400 κρατικές επιχειρήσεις (αερογραμμές, εταιρίες πετρελαίου, χάλυβα, ταχυδρομεία, πετροχημικά, κλπ) που ήταν υπεύθυνες για το 7% του ετήσιου εθνικού της προϊόντος.

Σε μια επίδειξη απόλυτης πίστης στο φιλελεύθερο μοντέλο, το Buenos Aires παρέδωσε οικειοθελώς τον έλεγχο της οικονομίας της χώρας σε τρίτους, και μάλιστα σε μια εποχή ασταθούς παγκοσμιοποίησης της διεθνούς οικονομίας. Το νέο σύστημα που υιοθετήθηκε, συνέδεσε τη ποσότητα των pesos που ήταν σε κυκλοφορία, με τη ποσότητα των εισερχομένων δολαρίων. Αυτή η πολιτική, όπως έγραψε και η Washington Post, παρέδωσε τη δημοσιονομική πολιτική της χώρας στα χέρια του Alan Greenspan, που σαν επικεφαλής της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας (Federal Reserve), ήλεγχε τη παγκόσμια προσφορά του αμερικανικού νομίσματος. Αυτό δηλαδή που έγινε, ήταν ουσιαστικά η «δολαριοποίηση» του εθνικού νομίσματος της Αργεντινής.
Το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών, και το συνεργαζόμενο με αυτό ΔΝΤ, ενθάρρυναν και συμφώνησαν με όλα αυτά τα μέτρα. Με βάση μάλιστα την αμφισβήτηση απέναντι στην φιλελευθεροποίηση που είχε προκύψει εξαιτίας της ασιατικής κρίσης του 1997-98, ο τότε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Larry Summers επευφήμησε τη πώληση του τραπεζικού τομέα της Αργεντινής ως το ιδανικό μοντέλο για τις αναπτυσσόμενες χώρες. ‘Όπως είπε: «Σήμερα, το 50% του τραπεζικού τομέα, και το 70% των ιδιωτικών τραπεζών της Αργεντινής είναι υπό ξένο έλεγχο, το 1994 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 30%. Το αποτέλεσμα είναι μια πολύ πιο αποδοτική αγορά, και η αύξηση της εμπιστοσύνης από πλευράς των ξένων επενδυτών».
Καθώς το δολάριο ανέβαινε σε αξία, ανέβαινε και το αργεντίνικο peso, καθιστώντας όμως τα προϊόντα εξαγωγών της χώρας μη ανταγωνιστικά, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε τοπικό επίπεδο. Η επιβολή  δασμών στις εισαγωγές ως μέτρο ανακούφισης δεν συζητήθηκε καν, καθώς οι τεχνοκράτες ήταν πλήρως αφοσιωμένοι στην απόλυτα ελεύθερη οικονομία. Αντ`αυτού, η χώρα άρχισε να δανείζεται τεράστια ποσά, ώστε να χρηματοδοτήσει το αυξανόμενο έλλειμμα στο εμπορικό της ισοζύγιο, με αποτέλεσμα να πνιγεί στα χρέη. Όσο πιο πολύ δανείζονταν, τόσο ανέβαιναν και τα επιτόκια δανεισμού, καθώς οι διεθνείς πιστωτές άρχισαν να ανησυχούν. Το χρήμα άρχισε να φεύγει από τη χώρα, ενώ ο ξένος έλεγχος των τραπεζών διευκόλυνε την απομάκρυνση του απαραίτητου τραπεζικού κεφαλαίου, και έτσι οι τράπεζες άρχισαν να διστάζουν να δανειοδοτούν, τόσο προς το κράτος όσο και προς τους ιδιώτες.

Με την στήριξη όμως του ΔΝΤ, η νέο-φιλελεύθερη κυβέρνηση συνέχισε το στραγγαλισμό της χώρας που οφείλονταν κυρίως στη σύνδεση του εθνικού νομίσματος με το αμερικανικό δολάριο. Όπως μάλιστα παρατήρησε ο George Soros, «Η Αργεντινή θυσίασε τα πάντα, στο βωμό της σύνδεσης αυτής, και προκειμένου να τηρήσει τις διεθνείς της υποχρεώσεις».
Η κρίση που ξεδιπλώθηκε το 2001 ήταν τρομακτική σε ένταση, και ανάγκασε τη χώρα να απευθυνθεί στο ΔΝΤ για να πάρει χρήματα ώστε να εξυπηρετήσει το πελώριο χρέος της. Το ΔΝΤ, στο οποίο ήδη χρωστούσε,  αρνήθηκε, με αποτέλεσμα η χώρα να κηρύξει στάση πληρωμών για $100 δισεκατομμύρια χρέους. Οι επιχειρήσεις κατέρρευσαν, ο κόσμος έχασε τη δουλειά του, το κεφάλαιο έφυγε από τη χώρα, και  η λαϊκή δυσαρέσκεια που εκδηλώθηκε με διαδηλώσεις και ταραχές στους δρόμους ανέτρεπε τη μια κυβέρνηση μετά την άλλη.
Όταν κέρδισε τις εκλογές του 2003 ο Kirchner, κληρονόμησε μια κατεστραμμένη χώρα. Οι επιλογές που είχε ήταν: Χρέος ή αναγέννηση. Τα συμφέροντα των δανειοληπτών πάνω από όλα, ή προτεραιότητα στην οικονομική ανάκαμψη; Προσφέρθηκε να αποπληρώσει τα οφειλόμενα, αλλά με μεγάλη έκπτωση. Θα διέγραφε το 70-75%, και θα πλήρωνε 25-30  σέντς στο δολάριο. Οι δανειστές εξοργίστηκαν και απαίτησαν από το ΔΝΤ να τον επιπλήξει. Αυτός ανταπάντησε λέγοντας πως αυτή είναι η προσφορά, και προειδοποίησε πως είναι και η τελική. Ή θα τη δέχονταν ή θα έχαναν την ευκαιρία να πάρουν πίσω χρήματα. Ανακοίνωσε μάλιστα στους διεθνείς δανειστές πως δεν πρόκειται να φορολογήσει άλλο τους ήδη εξαθλιωμένους συμπατριώτες του και τους κάλεσε να επισκεφτούν τη χώρα ώστε να «δουν από κοντά τι σημαίνει φτώχια». Αντιμέτωπο με την αποφασιστικότητα του Kirchner, το ΔΝΤ ήταν αδύναμο να επέμβει, ενώ η πλειονότητα των δανειστών αποδέχθηκε, με θυμό, τους όρους του.

 Ο Kirchner έπαιξε γερά, όχι μόνο με τους δανειστές, αλλά και με το ίδιο το ΔΝΤ. Ανακοίνωσε μάλιστα πως η χώρα του δεν θα ξοφλήσει μια δόση $3.3 δισ. που όφειλε στο ΔΝΤ, αν αυτό δεν του εγκρίνει ένα νέο δάνειο του ιδίου ποσού. Το ΔΝΤ φοβήθηκε, και έσπευσε να συμμορφωθεί. Τον Δεκέμβριο του 2005, ο Kirchner ξεπλήρωσε τα χρέη της χώρας του προς το ΔΝΤ και το έδιωξε πάραυτα και οριστικά.
Για περισσότερες από δυο δεκαετίες, από την εποχή της οικονομικής κρίσης του τρίτου κόσμου στη δεκαετία του 1980, πολλές κυβερνήσεις αναπτυσσόμενων χωρών ήθελαν να τα βάλουν με τους πιστωτές τους. Υπήρξαν πολλές περιπτώσεις στάσης πληρωμών, όμως ο Αργεντίνος Kirchner ήταν ο πρώτος που τους απείλησε δημοσίως και κέρδισε. Το Stratfor, που μελετά τα πολιτικά ρίσκα, υπογράμμισε τις ενέργειες του Kirchner λέγοντας πως «Αν η Αργεντινή απομακρυνθεί επιτυχώς από τα χρέη της, δηλαδή αν δεν καταρρεύσει οικονομικά όταν αποκλειστεί από τις διεθνείς χρηματαγορές εξαιτίας της μη αποπληρωμής των οφειλών της, τότε μπορεί και άλλα κράτη να ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα να διακοπεί οριστικά η οποιαδήποτε θεσμική και πολιτική επιρροή που έχει απομείνει στο ΔΝΤ». Και πράγματι, οι κινήσεις του Kirchner συνετέλεσαν στη φθορά της αξιοπιστίας και της ισχύος του ταμείου στα μέσα της δεκαετίας που διανύουμε.
Η Αργεντινή δεν κατέρρευσε. Αντίθετα, αναπτύχθηκε με εκπληκτικούς ετήσιους ρυθμούς 10% , για τα επόμενα 4 χρόνια. Αυτό δεν αποτελεί μυστήριο. Η βασική αιτία της ανάκαμψης και της ανάπτυξης ήταν το γεγονός ότι η κυβέρνηση επένδυσε στην οικονομία της χώρας αντί να στέλνει τα χρήματα στο εξωτερικό ως αποπληρωμή των δανείων. Η ιστορική αυτή πρωτοβουλία του Kirchner συνδυάστηκε και με άλλες κινήσεις που είχαν σκοπό το λύσιμο της χώρας του από τα δεσμά του νέο-φιλελευθερισμού. Ξαναπήρε τον έλεγχο του εθνικού νομίσματος, υιοθέτησε ελέγχους τιμών, επέβαλλε φόρους εξαγωγών, προχώρησε αύξηση των δημοσίων δαπανών, και θέσπισε οροφές στη τιμολόγηση των ΔΕΚΟ.
Ο Kirchner δεν περιορίστηκε σε μεταρρυθμίσεις μόνο στο εσωτερικό. Ανέλαβε πρωτοβουλίες υψηλού προφίλ, σε συνεργασία με άλλους προοδευτικούς ηγέτες της Λατινικής Αμερικής, με σκοπό τη καλύτερη εμπορική, οικονομική, και πολιτική συνεργασία. Χαρακτηριστική αυτής της συνεργασίας, ήταν η αγορά εκ μέρους της Βενεζουέλας κρατικών ομολόγων της Αργεντινής ύψους $2.4 δισ. που επέτρεψε στον Kirchner να ξοφλήσει το ΔΝΤ.
Μαζί με τον Hugo Chavez της Βενεζουέλας, τον Lula της Βραζιλίας, τον Evo Morales της Βολιβίας, και τον Rafael Correa του Εκουαδόρ, ο Kirchner ήταν ένας από τους αξιοθαύμαστους πολιτικούς ηγέτες που ξεπήδησαν από τη κρίση που προκάλεσε ο νέο-φιλελευθερισμός στη Νότια Αμερική. Όπως γράφει ο Mark Weisbrot, «Οι ενέργειες του Kirchner δεν τον κατέστησαν συμπαθή στη Ουάσιγκτον και στους διεθνείς οικονομικούς κύκλους, όμως θα καταγραφεί στην ιστορία όχι μόνο ως ένας μεγάλος πρόεδρος, αλλά και ως ένας ήρωας της ανεξαρτησίας της λατινικής Αμερικής».
S.A.-http://www.alternet.org/story/148813/